طرف های متعاهد همکاری در زمینه استفاده یکپارچه و منطقی از منابع آب و انرژی را با در نظر گرفتن منافع همه طرف های متعاهد، مطابق با معاهدات بین المللی که طرفهای متعاهد طرف آن هستند، گسترش خواهند داد.
طرفین حمایت از حقوق و منافع مشروع شهروندان سایر طرف های متعاهد را که در قلمرو آنها اقامت دارند یا هستند تضمین می کنند. طرفین همچنین تلاش های مشترکی را برای ارتقای آسیای مرکزی به عنوان یک منطقه فرهنگی و تاریخی واحد و یک برند گردشگری انجام خواهند داد.
یکی از بندهای این توافقنامه می‌گوید که طرفهای قرارداد به هر طریق ممکن در حفظ جامعه معنوی و فرهنگی مردم، تضمین حفاظت از هویت قومی، زبانی، فرهنگی و مذهبی گروه‌های قومی ساکن در سرزمین‌های این کشورها کمک می‌کنند.
در حوزه بهداشت و درمان، طرفین متعهد می‌شوند اقدامات مشترکی را برای حفاظت از سلامت عمومی، مقابله با اپیدمی‌ها، بیماری های کانونی طبیعی و سایر بیماری های خطرناک، توسعه علم پزشکی، تبادل تجربه در زمینه آموزش پرسنل پزشکی و دارویی و معرفی فناوری‌های جدید از راه دور در کشور انجام دهند.
در چارچوب همکاری‌های اقتصادی، طرفین اقدامات لازم را برای گسترش و تعمیق همکاری‌های اقتصادی از جمله در زمینه‌های تجارت، سرمایه‌گذاری، صنعت، کشاورزی، حمل‌ونقل، لجستیک، انرژی، گردشگری و سایر زمینه‌های مورد علاقه انجام می‌دهند.
در چهارمین اجلاس سران کشورهای آسیای میانه که ۲۱ جولای ( ۳۰ تیر) در شهر گردشگری «چولپون آتا» ی قرقیزستان برگزار شد، یکی از مهمترین موضوعات بحث امنیت در پرتو حوادث افغانستان و حوادث مرزی بین کشورهای آسیای میانه بود.
این معاهده همچنین مقرر می‌دارد که طرفین متعهد می‌شوند که از استفاده کشورهای ثالث از سرزمین‌ها، سیستم‌های ارتباطی و سایر زیرساخت‌های خود به ضرر حاکمیت، امنیت، ثبات، نظم قانون اساسی و تمامیت ارضی هر یک از طرفهای متعاهد دیگر جلوگیری کنند.
بر اساس بند هفتم این قرارداد، طرفین می توانند در حوزه نظامی و نظامی-فنی همکاری ها را توسعه دهند.
به منظور تقویت فضای مشترک فرهنگی، طرفین روابط بین شخصیت های فرهنگ، ادبیات و هنر کشورهای آسیای مرکزی را ارتقاء خواهند داد.
همچنین براساس این معاهده، مراکز اطلاعاتی و فرهنگی این کشورها در خاک یکدیگر ایجاد و اقدامات مشترکی در تریبون‌های بین‌المللی برای ترویج و عمومیت بخشیدن به میراث مشترک فرهنگی و تاریخی کشورهای آسیای مرکزی انجام خواهد شد.
آموزش و پرورش و بهداشت و درمان
در صورت بروز چنین تهدیداتی، نشست های مشورتی سران کشورهای آسیای میانه برگزار و اقداماتی برای جلوگیری موثر از تهدید به وجود آمده اتخاذ خواهد شد.
طرف های قرارداد حمایت از حقوق و منافع مشروع اتباع سایر طرفهای متعاهد را که در قلمرو آنها ساکن هستند یا به طور موقت در سرزمین آنها اقامت دارند تضمین خواهند کرد و اقداماتی را برای تسهیل بیشتر الزامات مهاجرت در مورد شهروندان یکدیگر اتخاذ خواهند کرد.
به طور کلی، این توافقنامه حمایت متقابل کشورهای منطقه از یکدیگر را در زمینه های مختلف از جمله مسائل امنیتی که استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی کشورهای منطقه را تهدید می کند، پیش بینی می کند.
همچنین برنامه ریزی شده است تا همکاری ها در حوزه اطلاعات و ارتباطات، از جمله تبادل تجربه و سایر تعاملات در اجرا و توسعه دولت الکترونیک، دیجیتالی کردن بخش های اقتصادی توسعه یابد.
همکاری در زمینه آموزش به نوبه خود مستلزم ایجاد شرایط مطلوب در زمینه آموزش پرسنل، تبادل دانشمندان، متخصصان و دانشجویان و ارتقای همکاری بین مؤسسات آموزشی از جمله به منظور توسعه برنامه های آموزشی مشترک است.
همکاری اقتصادی
طرفین همکاری خود را در مقابله با چالش ها و تهدیدهای جدید امنیتی از جمله تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی، جرایم سازمان یافته فراملی، جرایم سایبری، مهاجرت غیرقانونی، قاچاق انسان، قاچاق غیرقانونی اسلحه، مواد مخدر، مواد روانگردان و پیش سازهای آنها، گسترش و تعمیق می بخشند.
این در معاهده در حوزه های مختلف امنیتی، همکاری های اقتصادی، بهداشت و درمان، آموزش، مسائل هویتی- قومیتی و گردشگری است.
در این سند آمده است: «طرفهای متعاهد به منظور تقویت صلح، ثبات و امنیت در آسیای مرکزی، از جمله رایزنی‌های منظم پنج‌جانبه در مورد موضوعات دستور کار منطقه‌ای و بین‌المللی مورد علاقه دوجانبه، همکاری نزدیکی دارند».
اقوام در کشورهای آسیای مرکزی حمایت خواهند شد؟
به گزارش روز شنبه مجله خبری آسیای میانه از آسیاپلاس، جزئیات توافقنامه دوستی، حسن همجواری و همکاری برای توسعه آسیای مرکزی که ۲۱ جولای (۳۰ تیر) در شهر «چولپون آتا» توسط سران قزاقستان، ازبکستان و قرقیزستان به امضا رسید، مشخص شد. تاجیکستان و ترکمنستان متعهد شدند که در فرصتی مناسب آن را امضا کنند.
طرفین همکاری های سرمایه گذاری از جمله ترویج و حمایت متقابل از سرمایه گذاری ها، ایجاد سرمایه گذاری های مشترک، تسهیلات لجستیکی و زیرساختی، اجرای پروژه های مشترک با هدف افزایش رقابت پذیری اقتصادهای ملی و رفاه جمعیت کشورهای آسیای مرکزی را توسعه می دهند.
قرار است شبکه ای از مراکز لجستیک صنعتی و توزیع عمده فروشی در آسیای مرکزی تشکیل شود تا شرایط مساعد برای تسهیل ترانزیت محصولات و کالا فراهم شود.
طرفین همچنین متعهد می شوند که اشکال مختلف انجمن ها و پیوندهای مستقیم بین شهروندان، شرکت ها و سایر موضوعات همکاری اقتصادی خود را توسعه دهند.
امنیت
مسائل مهاجرت و گردشگری
براساس معاهده، طرفین از توسل به زور در روابط بین‌دولتی خودداری می‌کنند و همچنین متعهد می‌شوند که وارد ائتلاف‌های نظامی، بلوک‌ها یا سایر انجمن‌های دولت‌ها علیه طرفهای متعاهد نشوند و همچنین در آن شرکت نکنند. اقداماتی که علیه هر یک از طرفین قرارداد انجام می شود.
در بند هشتم این توافقنامه آمده است: «طرفهای متعاهد فعالانه در سازمان ملل متحد همکاری می‌کنند و برای تقویت نقش مرکزی این سازمان به‌عنوان معتبرترین و جهانی‌ترین نهاد بین‌المللی تلاش می‌کنند». در عین حال، آنها همکاری‌ها را در چارچوب سایر سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای گسترش می‌دهند، اما مواضع خود را در مورد موضوعات موردی اوضاع بین‌المللی هماهنگ می‌کنند و همچنین از یک موضع هماهنگ مشترک در زمینه تقویت صلح و امنیت در آسیای مرکزی عمل می‌کنند.
طرفین متعهد می‌شوند هرگونه مسائل اختلافی بین کشورها را منحصراً در چارچوب گفت‌وگو با ابزارهای دیپلماتیک مسالمت‌آمیز و ایجاد مکانیسم‌های مناسب حل و فصل کنند.
آنها به توسعه بیشتر پتانسیل ترانزیت و حمل و نقل منطقه از طریق استفاده گسترده از خطوط موجود و ایجاد راه آهن و جاده جدید، کمک می کنند.
از طریق استفاده گسترده از ارتباطات موجود و ایجاد ارتباطات جدید ریلی، جاده ای، هوایی و آبی و همچنین از طریق ساده سازی رویه های اداری برای حمل و نقل فرامرزی، به توسعه بیشتر پتانسیل ترانزیت و حمل و نقل منطقه کمک کنند.
طرفین متعهد شدند شرایطی را برای حفظ و توسعه این هویت و مشارکت برابر در زندگی فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نیز در امور عمومی طبق قوانین ملی طرفین قرارداد ایجاد کنند.
مقرر شد پنجمین نشست مشورتی بعدی در قالب مشابه در تابستان ۲۰۲۳ در تاجیکستان برگزار شود
همچنین در چارچوب این موافقتنامه همکاری در حوزه پژوهش های بنیادی و کاربردی بین فرهنگستان های علوم کشوری، مراکز علمی و موسسات آموزش عالی تشدید خواهد شد. برنامه ها و پروژه های مشترک از جمله در زمینه فناوری های دیجیتال و نانو، هوش مصنوعی و سایر فناوری های نوآورانه تشویق خواهند شد.
اما پرسش اساسی این است که این معاهده چیست و چه اهدافی را دنبال می کند؟
تاکنون تنها سه کشور از پنج کشور آسیای مرکزی توافق کرده اند که با یکدیگر جنگ نکرده و از نیروی نظامی استفاده نکنند. «جن بیک کولوبایف»، وزیر امور خارجه قرقیزستان به خبرنگاران گفت، تاجیکستان و ترکمنستان «برای ۲ تا ۳ هفته درخواست تایم اوت کردند» که طی آن باید رویه های داخلی را هماهنگ کنند و پس از آن معاهده توسط آنها امضا خواهد شد.