قزاقستان و ترکمنستان تقریبا توانسته اند بیشتر مسایل مرزی خود با همسایگان را حل نمایند اما اختلافات مرزی بین سه کشور تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان روابط این سه کشور را دچار بحران کرده است.
به گزارش مجله خبری آسیای میانه، سال ۱۹۹۱ اتحاد جماهیر شوروی ازهم پاشید و امپراطوری روسیه به عنوان قدرت مرکزی و کنترل کننده رسما این نقش را از دست داد اما اکنون این جمهوری های استقلال یافته بخصوص تاجیکستان و قرقیزستان با کوهی از مشکلات بجا مانده از شوروی سابق از جمله اختلافات مرزی دست و پنجه نرم می کنند.
مارات ایمانکولوف، دبیر شورای امنیت قرقیزستان، در ۱۷ اکتبر ماه گذشته سال جاری میلادی ( ۲۷ مهر) گفت که صدیر جپاروف، رئیس جمهویر قرقیزستان، هنگام دیدار با امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان در حاشیه نشست کشورهای مستقل مشترک المنافع در پایتخت قزاقستان در ۱۳ اکتبر، از پوتین خواست تا در تعیین و تعیین حدود مرز قرقیزستان و تاجیکستان کمک کند.
قول مسکو برای کمک به حل مسئله
اختلافات و مرزبندی های داخلی و محلی این جمهوری ها در دوران تسلط اتحاد جماهیر شوروری بر آنها در سده های ۱۹ و ۲۰ میلادی، اکنون بعد از گذشت ۳۱ سال از استقلال شان لاینحل مانده است.
اکنون بعد از ۳۱ سال از استقلال تنها کمی بیش از ۵۰۰ کیلومتر از ۹۷۱ کیلومتر مرز بین تاجیکستان و قرقیزستان امروز مشخص شده است.
به گزارش آسیاپلاس مشکل اصلی این است که این دو جمهوری از دو نقشه ژئوپلیتیکی متفاوت استفاده می کنند: تاجیکستان با نقشه های ۱۹۲۴-۱۹۲۷ و جمهوری قرقیزستان با نقشه های ۱۹۵۸-۱۹۵۹ و ۱۹۸۹ فعالیت می کند.
باکتی بک بکبولوتوف، وزیر دفاع قرقیزستان، در ۱۹ اکتبر در بیشکک به خبرنگاران گفت که اوایل ماه جاری با استانیسلاو زاس، دبیر کل سازمان پیمان امنیت جمعی، درباره این موضوع صحبت کرده است. «من به او گفتم که صلحی بین قرقیزستان و تاجیکستان وجود نخواهد داشت. من به شما می گویم چرا. زیرا قرقیزها حقیقت خود را دارند و تاجیک ها حقیقت خود را دارند.»
تحلیلگران می گویند ناتوانی کشورها در حل مشکل نه تنها تنش های محلی را بالا نگه می دارد بلکه با الزام آنها به ایجاد مسیرهای حمل و نقل جدید به عنوان جایگزینی برای مسیرهای موجود در دوران شوروی که از مرزهای یکدیگر می گذرند، هزینه اقتصادی نیز به همراه دارد. آنها خاطرنشان می کنند.
تاجیکستان کار با اسناد و نقشه های دوره ۱۹۲۴-۱۹۲۷ را پیشنهاد کرده است که نشان می دهد تاجیکستان واروخ را در داخل مرزهای خود قرار داده است.
مقامات قرقیزستان از سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) خواسته اند تا نیروهای محدودی را در بخش های مورد مناقشه مرز مشترک قرقیزستان با تاجیکستان که ده ها نفر از هر دو طرف در درگیری های ماه گذشته کشته شدند، فراهم کند.
تاجیکستان و قرقیزستان مشکلات مرزی خود را با چین در سال ۱۳۷۹ با امضای سندی تقریبا حل کردند اما بین خود مناقشه مرزی دارند.
در همین حال، قرقیزستان پیشنهاد کرده است که از نقشه‌های کمیسیون‌های دوجانبه مربوط به دوره‌های ۱۹۵۸-۱۹۵۹ و ۱۹۸۹ استفاده شود که واروخ را به عنوان منطقه‌ای در قلمرو قرقیزستان نشان می‌دهد.
مرزبندی مشترک تاجیکستان با قرقیزستان محصول نقشه‌سازان شوروی است که خطوط جداکننده جمهوری‌های شوروی را ترسیم می‌کردند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اواخر سال ۱۹۹۱، این مرزها به مرزهای کشورهای مستقل تبدیل شدند.
اصل مسئله چیست؟
به گفته کارشناسان، مشکل اصلی این است که طرفین نمی توانند به توافق برسند که از کدام نقشه به عنوان مبنایی برای تعیین بیشتر مرزهای دولتی استفاده کنند: در هنگام تعیین خط مرزی، هر یک از طرفین از نقشه های سال های مختلف دوران شوروی به عنوان یک نقشه استفاده می کنند. اساس، و برای به دست آوردن شرایط مساعدتر برای خود پیگیرانه تلاش می کند.
دوحقیقت جداگانه و صلحی که تحقق نخواهد یافت
پوتین پیشتر گفته بود که اطلاعات «درست» بیشتری درباره مرزهای بین جمهوری‌های شوروی سابق در آرشیو موجود است تا در خود این جمهوری‌ها.
گزارش‌های رسانه‌ها می‌گویند ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه موافقت کرده است که نقشه‌های آرشیو دوران شوروی را برای کمک به حل و فصل اختلافات جاری بین قرقیزستان و تاجیکستان بر سر بخش‌های مورد مناقشه مرز مشترکشان در اختیار بیشکک قرار دهد.
نشست سران کشورهای روسیه، تاجیکستان و قرقیزستان در ۱۳ اکتبر در آستانه قزاقستان (۲۱ مهر) برگزار شد که در آن وضعیت مرزهای دولتی بین تاجیکستان و قرقیزستان مورد بحث و بررسی قرار گرفت. معلوم نیست پشت درهای بسته چه اتفاقی افتاده است. بر اساس اطلاعات رسمی، «طرفین بر سر حل همه مسائل از طریق گفت‌وگوهای سیاسی و دیپلماتیک و همچنین تقویت کار گروه‌های دولتی در تعیین مرزها کاملاً مطابق با توافق‌های قبلی به توافق رسیده‌اند».
آسیای مرکزی با داشتن مساحتی حدود سه میلیون و ۹۹۴ هزار و ۴۰۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بیشتر از ۶۰ میلیون نفر و در اختیار داشتن منابع و ذخایر طبیعی جایگاه برجسته ای در جهان دارد و اختلافات مرزی این منطقه نیز دستاویزی برای حضور بیگانگان شده است.
مسکو قول داده است که اسناد و دیدگاه های دو طرف را در اختیار آنها بگذارد و روسیه نیز نقشه های آرشیوی روسیه را مطالعه و یافته های خود را ارائه خواهد کرد.
وی افزود: باید یک میانجی مستقل مانند گروه محدودی از نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی با هدف حفظ آتش بس و خروج تسلیحات سنگین از مرز بین ما بماند و اگر این دو موضوع را حل کنند، می توان شروع کرد. بکبولوتوف افزود: با آنها در مورد اهداف سیاسی در مورد تحدید حدود و تعیین مرز قرقیزستان و تاجیکستان گفتگو کنید. در همین حال نهادهای بین المللی خاطرنشان می کنند که مسیر حل مناقشه مستلزم آن است که گروه های متخاصم بر سر یک نقشه مشترک به توافق برسند و برای تعریف مالکیت و حق دسترسی و استفاده از منابع آب و مرتع باید یک توافقنامه بین دولتی امضا شود.
موضوع تعیین مرزهای مشترک بین تاجیکستان و قرقیزستان سالهای متمادی است که ادامه دارد. بسیاری از مذاکرات و دیدارهای رسمی دوجانبه برای رفع مشکلات مرزی از سال ۲۰۲۰ برگزار شده است. از همان مذاکرات اول، طرفین نتوانستند بر سر جنبه هنجاری و حقوقی موضوع به توافق برسند.
